چهارچوبی برای سنجش ِنحوه بازنمایی معلولیت در اختیار فیلمسازان

پریسا افتخار (متولد 1361) خود بر اثر سانحه تصادف، عضو جامعه معلولین شده است. وی این کتاب را با هدف ارائه چهار چوبی برای روش درست بازنمایی معلولیت در سینما و تلویزیون تألیف کرده است. به نظر نویسنده معلولیت و معلولان هنوز در سینما و تلویزیون به طرز درست و مطلوب عرضه و نمایانده نمی‌شوند. 

⁣افراد معلول یک گروه اجتماعی محسوب می‌شوند که از منظر جامعه‌شناختی صرفاً یک کمیّت نیستند تا به‌عنوان عدد و رقم در آمارگیری‌ها و سرشماری‌ها لحاظ شوند. این افراد نیز درون یک کل از جامعه زندگی می‌کنند و مانند تمام گروه‌های دیگر که ابعاد فیزیکی و روانی مختلفی دارند، دارای حق و حقوق خاص خود هستند.

به گفته «دکتر پریسا افتخار»، تجربه شخصی وی پس از سانحه تصادف و معلولیت ِمتعاقبِ آن، دلیلی شد تا چراغ سؤال‌های مرتبط با چیستی و هستی زندگی در ذهن او روشن شود و به نوشتن کتاب «سیمای معلولیت در سینما» بینجامد.

این کتاب با وارد کردن مبحث رسانه و به‌ویژه سینما سعی دارد در شیوه بازنمایی افراد معلول و تغییر کیفیت زندگی موثر واقع شود. نکته دیگری که در این کتاب به آن پرداخته شده است، قابل‌تامل بودن نحوه تعامل رسانه‌ها با افراد معلول و معلولیت است که ابتدا با تعریف مفاهیم مرتبط با این حوزه ابهام و پیچیدگی را از آن دور می‌کند.

پریسا افتخار تلاش کرده است ابتدا به تاریخچه معلولیت، الگوهای معلولیت، سینمای معلولیت و نگرش‌های تاریخی و تعاریف مرتبط با آن بپردازد تا ابهامات، کژی‌ها و نادرستی‌های احتمالی در ذهن مخاطب از بین برود و ادامه مسیر با شناختی نسبتاً صحیح‌تر پیموده شود.

در گام بعدی، هدف از نگارش و چاپ این کتاب، این بوده که با عرضه چهارچوبی برای سنجش ِنحوه بازنمایی معلولیت، ابزاری در اختیار فیلم‌سازان، کارگردانان، دست‌اندرکاران، عوامل و پژوهشگران حوزه رسانه، به‌ویژه سینما و تلوزیون قرار گیرد تا از طریق آن بتوانند هرگونه اثر سینمایی یا تلویزیونی را از نظرِ نوع و نحوه بازنمایی معلولیت ارزیابی کنند. در پایان نیز چهار فیلم سینمایی به‌عنوان نمونه و کار عملی بررسی شده‌اند.

کتاب «سیمای معلولیت در سینما» در  ۱۴۰ صفحه و با قیمت ۱۵ هزار تومان از سوی انتشارات سیمای شرق، ناشر تخصصی کتاب‌های حوزه رسانه، ارتباطات و روابط‌عمومی به چاپ رسیده است.

این اثر دارای مشخصات زیر است:

سیمای معلولیت در سینما، پریسا افتخار، تهران، سیمای شرق، 1397، 140ص.

این کتاب شامل چهار فصل است:

فصل اول (معلولیت) به این مباحث می‌پردازد: آمار معلولین در جهان، تعریف معلولیت، جایگاه تاریخی افراد معلول، افراد معلول در نظام بین‌الملل حقوق بشر، الگوهای معلولیت، الگوی اخلاقی، الگوی پزشکی، الگوی اجتماعی، فردی و اجتماعی.

فصل دوم (معلولیت و سینما) دارای این مباحث است: تاریخ سینما در جهان، سینما در ایران، سینما و معلولیت، انواع معلولیت و سینما، سیمای معلولیت در سینمای ایران.

فصل سوم (بازنمایی معلولیت در سینما) دارای این مباحث است: تعریف بازنمایی، اهمیت بازنمایی؛ بازنمایی منفی یا کلیشه سازی، انواع کلیشه‌های رایج در تصویرسازی از معلولین، الگوی سنتی بازنمایی معلولیت، شیوه بازنمایی.

فصل چهارم (ابزار ارزیابی و مطالعه موردی فیلم‌های ایرانی و خارجی): تحلیل محتوای فیلم‌های سینمایی، سابقه تحلیل محتوای فیلم‌های مرتبط به معلولیت، روش مطالعه موردی، گردآوری اطلاعات، تحلیل فیلم میم مثل مادر، تحلیل فیلم اینجا بدون من، تحلیل فیلم رقص بر آب، تحلیل فیلم موسیقی درون، بررسی کیفی چند فیلم، بررسی مقایسه‌ای.

این کتاب در اصل پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته مدیریت فرهنگی بوده که با عنوان «انعکاس معلولیت در آثار سینمایی بر مبنای الگوهای معلولیت» عرضه و دفاع شده است.