به شادی دل ایرانیان

خاتون آباد از محلات قدیمی اصفهان دیروز و امروز است . کویی عالم خیز بوده و نامداران بسیاری در تاریخ با لقب خاتون آبادی داریم . در تهران آخرین مزار با شکوه، که همه هنرهای زمانه را در خود داشته و دارد، قبر آقاست که محله ای در جنوب میدان مولوی سابق و چهارراه مولوی کنونی هنوز هم به نام سر قبر آقا خوانده می شود. این آقا، سید مهدی خاتون آبادی نخستین امام جمعه تهران در دوره قاجار و زمان فتحعلیشاه است که از همین خاتون آباد بود و شاه او را به تهران دعوت کرد. آخرین امام جمعه دوران پادشاهی سید حسن امامی نیز از همین خاندان بود . مسجد شاه تهران هم، برای او ساخته شد تا نماز جمعه و جماعت پایتخت را در آن جا برقرار کند.

بنابراین می توان گفت از خاتون آبادی‌های نخستین در تهران یک مسجد و یک مزار با شکوه (و خیابانی به نام ظهیر الاسلام) بر جای مانده است. خاتون آبادی‌ها در برگزاری آیین‌های نوروزی دربار مشارکت فعال داشتند و زمینه حضور روحانیان در این مراسم را آنها فراهم می کردند. می دانیم که جشن‌های نوروز در دودمان قاجار بسیار با شکوه برگزار می شد و این جشن ملی همچنان جنبه مذهبی خود را نگه داشت و شاه در همین آیین نوروزی نشان امیر المومنین به این و آن می داد و پس از بوسیدن قرآن به نام و تصویر خیالی آن حضرت ادای احترام می کرد.

از دوران صفویه نوروزیه‌هایی از بزرگان این خاندان در دست است که بر مذهب تشیع تکیه داشت و ادامه نگاه ایرانیان در دوستداری اهل بیت علیهم السلام بود که یکی متعلق به حکیم میر محمد حسین خاتون آبادی (فرزند محمد صالح ) که تا روزگار پادشاهی نادر افشار در اصفهان می زیست و دیگری نوشته اسماعیل خاتون آبادی (فرزند محمد باقر) که این هر دو هم به آداب ملی و هم روایات و احادیث و آیین‌ها و وظایف شرعی نوروز پرداخته اند. هر چند پیش و بیش از این‌ها ملا محسن فیض کاشانی (داماد ملاصدرا) کتابی به نام نوروز سی روز نوشته که گفته اند شرح حدیث مشهور امام جعفر صادق به نقل از معلی بن خنیساز صحابه حضرت است اما نسبت نوروز با علی امیرالمومنین چندین وجه دارد.

نخست آنکه اتفاق نیکوی غدیر خم یکشنبه هجدهم ذی الحجه سال دهم هجری نزدیک به نوروز است و بنا به یافته‌های گاه نامه‌نویسان برابر ۲۸ اسفند و به قول خاتون آبادی «چون نسبت نوروز حوالی او بوده بر سبیل مسامحه اصطلاح نوروز برو شده» به هر حال برابری این عید با آن آیین، شعف و شادمانی ایرانیان را چندین برابر کرده است. این نکته از نگاه جهانگردان پنهان نمانده چنانکه شاردن، جهانگرد فرانسوی و مشهور دوران صفوی در سفرنامه اش چنین آورده: «شیعیان می گویند درست به هنگام تحویل آفتاب به برج حمل یعنی نخستین روز نو حضرت پیغمبر در اجتماع مسلمانان حضرت علی را به جانشینی خود منصوب کرده است و می توان گفت از میان همه اعیاد و سوگواری‌های مسلمانان که بر حسب گاه شماری ماه‌های قمری معین می شود، عید جانشینی حضرت علی یگانه عیدی است که موافق سال‌های شمسی تعیین می گردد.»

دیگر آنکه نگاه امیر المومنین به سنت‌های اجتماعی مردم همراهی با آن بود. چنانکه در عهد نامه مالک اشتر فرموده اند که آیین پسندیده‌ای را بر هم مریز که بزرگان این امت به آن رفتار نموده اند و به وسیله آن، مردم به هم پیوسته اند و رعیت با یکدیگر سازش کرده اند و آئینی مگذار که چیزی از سنت‌های نیک گذشته را زیان رساند تا پاداش از آن نهنده سنت باشد و گناه شکستن آن بر تو؛ و علی امیرالمومنین در برخورد با سنت‌های رایج با ایرانیان به نیکویی این اندیشه را پاس داشت؛ معروف ترین این رفتار که بارها در کتابهای گوناگون علمای شیعه بازگوشده با گروهی است که در نوروز به خدمت حضرت شتافتند و برای ایشان پالوده را هدیه بردند . هنگامی که حضرت دریافت مناسبت این شیرینی چیست فرمودند: کل یومنا نیروز٫ این که ایرانیان می گویند هر روزتان نوروز باد بازگویی همین حدیث است.

در زمان امام صادق که بیشترین اصحاب حدیث پیرامون ایشان گرد آمدند و بسیاری از آنها ایرانی تبار بودند بدیهی است که سخن از نوروز به میان آمده باشد. حدیث مشهوری که معلی بن خنیس روایت کرده، تایید دوباره این آداب است که با سنت‌های کهن ایرانیان همخوانی دارد و چنین بوده که نام و تصویر علی امیر المومنین از برکات سفره هفت سین ایرانیان است. چنانکه در سنت قدیمی تهرانی‌ها فرش، قالیچه و زیر انداز خود را در آخر سال در چشمه علی می شستند تا به یمن آن نام مبارک برکت را به خانه آورند. تولد امیرالمومنین و نوروز مبارک باد و سخن خود را با این ترانه نوروزی با اندکی تغییر به پایان می برم.

بهار آمد بهار آمد خوش آمد

علی با ذوالفقار آمد خوش آمد

علی با ذوالفقار ای شاه مردان

دل ایرانیان را شاد گردان