استفاده آمریکا از آب گل‌آلود تنگه‌ هرمز/ ائتلاف دریایی آمریکا علیه ایران و واکنش کشورها

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ تنگه هرمز یک راه آبی است که دریای عمان را به خلیج فارس پیوند می‌دهد. این تنگه حد فاصل میان استان هرمزگان در ایران و استان مسندم کشور عمان را در بر می‌گیرد. عرض این تنگه در برخی از نواحی کمتر از 38 کیلومتر و عمق آن در نقاط مختلف از 35 تا 100 متر در نوسان است.

تنگه هرمز تابع مقررات عهدنامه کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاهاست. حق ترانزیت در شرایط صلح برای همه کشتی‌های نظامی و بازرگانی برقرار است. دولت ایران این کنوانسیون را امضا کرده‌ و بر اساس حقوق معاهدات، ملزم به رعایت مفاد آن تا زمانی است که امضای خود را پس بگیرد. این عهدنامه در داخل ایران به تصویب نرسیده و یکی از بندهای اختلافی موجود در این کنوانسیون بند مربوط به تردد کشتی‌های نظامی در آب‌های سرزمینی است. همچنین در ماده 5 قانون مناطق دریایی ایران در خلیج فارس و دریای عمان عبور شناورهای خارجی از مرزهای دریایی سرزمینی ایران مادامی که مخل امنیت و نظم کشور نباشد، بی‌ضرر محسوب می‌شود.

آب‌های این تنگه به سه دسته تقسیم می‌شود؛ آب‌های سرزمینی ایران، عمان و آب‌های آزاد. حضور کشتی‌های نظامی در آب‌های سرزمینی ایران قابل پذیرش نیست. در سال 87 مواجهه نیروهاى دریایى سپاه پاسداران با سه رزم ناو آمریکایى در خلیج فارس به موضوعى براى مناقشه طرفین تبدیل شد. هرچند این مناقشات به رویارویی نظامی منجر نشد اما زمینه را برای برخوردهای نظامی فراهم می‌کند، به همین دلیل است که ایران حتی حضور نظامی‌ آمریکا را حتی در آب‌های آزاد خود قبول نمی‌کند و همواره اعتراض خود را نسبت به این موضوع اعلام می‌دارد.

این تنگه به لحاظ استراتژیک برای ایران اهمیت فراوانی دارد. تنگه هرمز به تنهایی محل نقل و انتقال 30 درصد از نفت دنیاست لذا ناامنی و ایجاد مخاطره در این تنگه برابر است با ناامنی در حوزه تامین انرژی بسیاری از کشورهای دنیا. بخش عمده نفت ایران، عربستان، امارات، کویت و قطر از این تنگه ارسال می‌شود. قطر به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز مایع، همه محصولات گاز مایع خود را از این تنگه عبور می‌دهد. در سال 2017 روزانه بیش از 17 میلیون بشکه از این تنگه به نقاط مختلف جهان فرستاده شده است. 

در سراسر دنیا هشت تنگه مهم وجود دارد که با توجه به میزان تامین نفت جهان تنگه هرمز مهم‌ترین آنها محسوب می‌شود. امارات و عربستان برای رهایی از تردد از این منطقه دست به احداث خط لوله‌هایی زده‌اند، طبق آخرین گزارش‌ها ظرفیت نهایی خط لوله عربستان و امارات در حدود ۶/۵ میلیون بشکه در روز است. در سال ۲۰۱۸ روزانه ۲/۷ میلیون بشکه نفت از این دو خط لوله حمل شد، و ۳/۸ میلیون بشکه از ظرفیت این دو خط لوله بلا استفاده ماند.

حساسیت این تنگه و تنش‌های موجود در آن، محدود به این روزها نیست. در طول هشت سال جنگ تحمیلی ایران با عراق دو کشور صادرات نفتی یکدیگر را در این تنگه مختل می‌نمودند. همچینین در سال 1367 آمریکا یک هواپیمای مسافربری ایران را در این منطقه مورد هدف قرار داد که با وقوع این حادثه 290 نفر کشته شدند. آمریکا در سال 2008 مدعی شد که شناورهای ایران در تنگه هرمز چند کشت جنگی آمریکایی را تهدید کرده‌اند. به نظر می‌رسد که حضور نظامی آمریکا در این منطقه مهم، تنش‌ها را افزایش می‌دهد این در حالی است که نیروهای نظامی ایران نقش مهمی را در تامین امنیت این تنگه ایفا می‌کنند. در سال 1385 مقام معظم رهبری و فرمانده کل قوا تامین امنیت خلیج فارس و تنگه هرمز را بر عهده سپاه پاسداران گذاشتند. موشک‌های ضد کشتی «خلیج فارس» با برد ۳۰۰ کیلومتر، «نور» با برد بیش از ۱۷۰ کیلومتر، موشک ضد کشتی «قادر» با برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر و موشک ضد کشتی «نصر ۱» با برد کوتاه و توان نابودی کشتی‌های ۱۵۰۰ تن از جمله تجهیزات موشکی است که در حوزه خلیج فارس در اختیار ایران قرار دارد. همچنین ایران در این ناحیه با قایق‌های تندرو با قدرت مانور بالا، مین‌های دریایی و زیردریایی‌ها و ... به منظور تامین امنیت و رفع نیازهای دفاعی تجهیز شده است. امنیت تنگه هرمز موضوعی که «فرانسوا لاکوانتر»، فرمانده ارتش فرانسه، به آن اعتراف کرد و گفت: «معتقدم وضعیت در خلیج فارس همچنان کنترل‌شده است. بارها نیروهای دریایی ارتش و سپاه با برخورد با دزدان دریایی تامین امنیت این حوزه را به اثبات رسانده است.»

در دوره احمدی‌نژاد در سال 1390 محمدرضا رحیمی، معاون اول رئیس جمهوری ایران، هشدار داد در صورت تحریم خرید نفت ایران توسط کشورهای غربی، ایران جلوی عبور نفت سایر کشورها را از تنگه هرمز خواهد گرفت. این سخنان با واکنش‌های فراوانی همراه شد. «مارتین دمپسی»، فرمانده وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا، در این خصوص گفت: «ایرانی‌ها روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در واقع می‌تواند برای مدتی تنگه هرمز را مسدود کند. ما هم روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم تا اطمینان حاصل کنیم اگر چنین اقدامی انجام شود، می‌توانیم تنگه را باز کنیم. بنابراین پاسخ ساده، این است که بله، آنها می‌توانند (تنگه هرمز را) مسدود کنند.»

پس از خروج آمریکا از برجام و نیت خصمانه این کشور برای به صفر رساندن صادرات نفتی ایران، روحانی در سخنرانی‌ای اظهار داشت: «آمریکایی‌ها مدعی شده‌اند می‌خواهند به طور کامل جلوی صادرات نفت ایران را بگیرند، آنها معنی این حرف را نمی‌فهمند، چراکه اصلا معنی ندارد نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، اگر شما توانستید این کار را بکنید تا نتیجه‌اش را ببینید.» برخی معتقد بودند رئیس‌جمهور تلویحا به بستن این تنگه اشاره کرده است.

همزمانی توقیف نفتکش ایران در تنگه جبل‌الطارق به بهانه تحریم سوریه و توقیف یک نفتکش بریتانیایی در تنگه هرمز، اقدام ایران در قالب مقابله به مثل تلقی شد. اما «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه، در این خصوص اظهار کرد: «ایران علیه یک کشتی در تنگه هرمز اقدام کرد تا طبق قانون بین‌الملل عمل کند نه اینکه بخواهد دست به عملی تلافی‌جویانه برابر اقدام بریتانیا در توقیف نفتکش ایرانی بزند. ایران در پی درگیری نیست.»

وزیر خارجه بریتانیا توقیف نفتکش استینا ایمپرو را راهزنی دریایی دولتی خوانده و پیشنهاد داده بود امنیت کشتیرانی در خلیج فارس به اروپایی‌ها واگذار شود. همچنین ژنرال «جوزف دانفورد» در سخنانی از قصد آمریکا برای ایجاد ائتلافی بین‌المللی برای پشتیبانی از تردد آزاد کشتی‌ها و نفتکش‌ها در تنگه هرمز و باب ‌المندب خبر داد. گفته می‌شود بر اساس این طرح، فرماندهی و نظارت بر تردد آزاد کشتی‌ها و مقابله با تهدیدهای احتمالی از سوی ایران و متحدان این کشور در منطقه برعهده آمریکا خواهد بود. کشورهای دیگر نیز با اعزام کشتی می‌توانند در کنترل و گشت‌زنی در آب‌های دریای عمان و خلیج فارس با آمریکا همکاری کنند اما انگلیس و ژاپن از پیوستن به این ائتلاف امتناع کردند.

این در حالی است که در طول سالیان گذشته نقل و انتقالات انرژی و امو بازرگانی در این منطقه طبق روال همیشگی‌اش در جریان بوده است. مانورهای نظامی ایران در تنگه هرمز تلاشی برای برقراری نظم و امنیت و ایجاد آمادگی برای اقدامات مقابله‌ای بوده است. حسن روحانی در دیدار با نخست وزیر عراق در این باره اظهار داشت: «ایران در طول تاریخ اصلی‌ترین حافظ امنیت و آزادی کشتیرانی در خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان بوده و خواهد بود.»

تنگه هرمز شاه‌راه حیاتی انرژی در جهان محسوب می‌شود اما اینکه راهی برای جنگ‌افروزی و ایجاد تنش باشد مورد قبول هیچ یک از کشورها نخواهد بود و هیچ کشوری از آشفتگی آب‌های این منطقه منتفع نخواهد شد. اینکه ایران در این منطقه مانورهای نظامی برگزار می‌کند نشان‌دهنده تلاش برای حفظ تمامیت ارضی و امنیت است. استفاده آمریکا از آب گل‌آلود تنگه‌ها، تحریک حساسیت‌های مرزی و به حق ایران با استقرار نیروهای نظامی در این منطقه و اقداماتی نظیر توقیف نفتکش ایرانی توسط انگلیس به تحریک آمریکا، نتیجه‌ای جز افزایش تنش‌ها نخواهد داشت.

خبرنگار: مهناز براتی