قراردادی که صدام پاره کرد را دولت روحانی احیا کرد/ عراق، سوریه و ایران به هم متصل می‌شوند/ فعالیت حدود ۸۱ شرکت ایرانی در عراق

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ این روزها ایران و عراق به دلیل مناسبات سیاسی، اجتماعی، تاریخی، فرهنگی و داشتن مرز مشترک طولانی از روبط گسترده‌ای برخوردار هستند. از این رو سفر «دکتر حسن روحانی»، رئیس جمهور ایران به عراق و متعاقباً سفر «برهم صالح»، رئیس جمهور عراق به تهران یکی از مهمترین اتقافات در سیاست خارجی دولت روحانی محسوب می شود.

آنچه مسلم است، ایران و عراق بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نیاز دارند. با پایان کار داعش، عراق امروز بیش از گذشته به همسایه قدرتمند خود نیاز دارد تا ضمن تثبیت امنیت داخلی به بازسازی و ترمیم زخم‌های باقی مانده از جنگ بپردازد؛ ایران نیز تحت فشار شدید تحریم‌های آمریکا به همسایه غربی خود می‌نگرد و امیدوار است، روابط خوب دو همسایه فرصت تنفس اقتصادی، برای ایران را فراهم کند. هم جایگاه عراق در ترتیبات منطقه‌ای و مراودات دوجانبه برای ایران حائز اهمیت بوده و هم ایران برای عراق دارای درجه بالایی از اهمیت است. از این رو ایالات متحده بارها خواستارثبیت حضور خود در عراق بوده و تلاش کرد تا مانع از همکاری اقتصادی دو کشور به ویژه درحوزه برق شود اما دولتمردان عراقی آنقدر عقلانیت دارند تا منافع کشور خود را تامین کرده و از تحریم یکجانبه یک کشور که به دخالت در روابط با دنیا تعبیر می‌شود، پیروی نکنند.

روابط تهران- بغداد در بعد سیاسی

در بعد سیاسی روابط دو کشور پس از سقوط صدام حسین و تشکیل حکومت و مجلس جدید در سطح ممتاز بوده و همگرایی سیاسی میان تهران- بغداد وجود دارد. مواضع دو کشور در موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی مشترک است تا جایی که پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، صراحتاً عراق از ایران حمایت کرد. البته نقش عراق در جدال میان ایران و آمریکا، میانجیگرانه نیست و اگر پیغامی صادر می شود در جهت کنترل و کاهش تنش در منطقه مطرح می شود و جمهوری اسلامی ایران هم از کمک عراق حمایت کرده زیرا این کشور را دوست خود دانسته و راهکارهای ارائه شده را مفید می داند.

همچنین تهران- بغداد در سال‌های گذشته در موضوعات امنیتی، نظامی، دفاعی و مبارزه با داعش همکاری داشته و ایران در زمینه مبارزه با تروریسم همواره در کنار این کشور بوده و مقامات عراق هم از نقش حمایتی ایران دفاع کرده‌اند. همچنین روابط دو کشور در حوزه دفاعی، تجهیزات و لجستیک در وضعیت خوب و مناسبی نسبت به گذشته قرار دارد. از این رو به غیر از سفارت ایران وجود 5 نمایندگی در اربیل، نجف، کربلا، بصره و سلیمانیه نشان دیگری از عزم جدی دو کشور در توسعه روابط سیاسی و اقتصادی میان دو کشور دارد.

طلایی‌ترین دوره روابط ایران و عراق و پایان مناقشه درباره قرارداد الجزایر

طلایی‌ترین دوره روابط ایران و عراق موجب شد تا قرارداد الجزایر که پس از پیروزی انقلاب توسط صدام پاره شده بود و در دوره عراق جدید نیز دچار اما و اگرهایی شده بود، در بیانیه رسمی مشترک دوباره احیا شود.

سال 1975 عهدنامه‌ای بین دو کشور ایران و عراق در الجزایر با موضوع خط مرزی دو کشور به امضای صدام حسین و محمدرضا پهلوی رسید، موضوعی که پیش از سال  1353 موجب به‌وجود آمدن مناقشه‌ها و درگیری‌های مرزی بین دو کشور ایران و عراق شده بود و حتی آن‌ها را تا آستانه‌ یک جنگ و یا درگیری بزرگ هم پیش برده بود. با امضای قرارداد الجزایر، عراق از موضع قبلی خود در این خصوص که ساحل شرقی شط العرب (اروندرود) خط مرزی دو کشور را تشکیل می‌دهد عدول کرد و ایران نیز حمایت از مخالفان مسلح رژیم آن کشور به‌خصوص گروه‌های مسلح کرد را پایان داد. پس از امضای این عهدنامه و دیگر پیمان‌ها و موافقتنامه‌های مرتبط با آن دو کشور مأمور به میل‌گذاری (علامت‌گذاری) مرزی شدند اما رژیم بعث عراق که زمزمه انقلاب اسلامی به گوشش رسیده بود، در میمک و ارتفاعات آن میل‌گذاری را رها کرد تا بتواند در آینده دستاویزی برای کشورگشایی‌های خود داشته باشد. عراق تا پیروزی انقلاب اسلامی تحرکات آن‌چنانی در مرزها انجام نداد تا حساسیت ایران را برانگیخته نکند. عراق پس از پیروزی انقلاب تحرکات مرزی خود را آغاز کرد و چند روز پیش از آغاز رسمی جنگ ایران و عراق، ارتفاعات میمک را که از میل‌گذاری آن انصراف داده بود، جزو خاک عراق اعلام کرد و آن را به‌اشغال خود درآورد. صدام همچنین 26 شهریور 1359 پیش از آغاز رسمی جنگ، معاهده الجزایر را فسخ کرد.

پس از سقوط صدام، انتظار می‌رفت معاهده 1975 همچنان پابرجا باشد، اما در سال 2007 روزنامه الحیات مدعی شد «جلال طالبانی»، رئیس جمهور وقت عراق، در گفتگویی با این روزنامه اعتبار قرارداد الجزایر را که خط مرزی ایران و عراق را آب‌های اروند تعیین کرده بود، ملغی دانست و گفت این قرارداد بین عراق و جمهوری اسلامی نیست بلکه بین صدام حسین و نظام شاهنشاهی ایران منعقد شده است. این سخن طالبانی واکنش ایران را به‌دنبال داشت.

گرچه ملغی دانستن قرارداد الجزایر از سوی ریاست‌جمهوری عراق تکذیب شد اما در سال‌های اخیر هر لحظه می‌توانست بار دیگر این قرارداد متزلزل و یا شکسته شود.

در نهایت در سفر اخیر حسن روحانی به عراق و تلاش‌های صورت گرفته، این موضوع در بیانیه مشترک ایران و عراق آورده و قید شد: «در خصوص شط العرب، طرفین بر عزم راسخ خود بر اجرای عهدنامه مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران و عراق مورخ 13 ژوئن 1975 و پروتکل‌های ضمیمه و موافقتنامه‌های تکمیلی آن، با حسن نیت و با دقت، تأکید کردند و براین‌اساس، طرفین تصمیم گرفتند تا عملیات مشترک پاکسازی و لایروبی شط العرب را به‌منظور بازگرداندن کانال اصلی قابل کشتیرانی (تالوگ) بر اساس عهدنامه 1975 مذکور و پروتکل مربوطه آن در اسرع وقت آغاز کنند».

قید شدن این بند در بیانیه رسمی دو کشور را می‌توان پایانی بر ماجراجویی‌ها در خصوص عهدنامه 1975 دانست تا دیگر این عهدنامه مورد خدشه قرار نگیرد و تهدیدی متوجه بخش عظیمی از مرزهای غربی ایران نباشد.

در حال حاضر هم همکاری در این حوزه میان دو کشور برقرار بوده و کارشناسان در حال برگزاری جلسات کارشناسی هستند و شناسایی مقروقه‌ها آغاز شده و هنوز دو کشور به مراحل بعدی یعنی کشتیرانی و میله‌گذاری نرسیده‌اند.

روابط تهران- بغداد در بعد اقتصادی

در بعد اقتصادی روابط میان دو کشور در بالاترین سطح خود قرار دارد. ایران در 21 فصل با عراق همکاری دارد و صادارت ایران به این کشور در بعد تجاری، حدود 9 میلیارد دلار به غیر از نفت و گاز است. همچنین در زمینه ساخت شهرک های صنعتی در عراق و ایجاد راه آهن، ایران نقش برجسته ای در این کشور دارد.

از دیگر اقدامات اقتصادی در میان دو کشور، اتصال عراق، سوریه و ایران از راه زمینی بوده و در حال حاضر، این مسیر تعریف شده تا این راه ارتباطی هرچه سریعتر ایجاد شود. همچنین خط آهن خرمشهر به بصره هم در دست بررسی قرار دارد.

عراق بزرگترین خریدار برق ایران

عراق یکی از بزرگترین خریداران برق ایران است. علاوه بر این، ایران گاز مورد نیاز 4 واحد نیروگاهی این کشور را تامین می کند و اگر ایران توانایی صادرات برق بیشتر به این کشور را داشته باشد، عراق قطعاً خریدار خواهد بود. البته برخی گمانه زنی ها درباره رفع نیاز بغداد از تهران در زمینه برق وجود دارد اما این اتفاق تا چند سال آینده باتوجه به زیرساخت های این کشور اتفاق نخواهد افتاد.

دو کشور در حوزه نفتی همکاری چندانی ندارند زیرا عراق صادرکننده نفت بوده و نیازی به نفت ایران ندارد.

حدود 81 شرکت ایرانی در عراق مشغول ارائه خدمات فنی و مهندسی هستند و 11 میلیارد دلار قرارداد فنی و مهندسی با این کشور داریم. این شرکت ها در زمینه تصفیه خانه، هتل، نیروگاه، سد و .. کار می‌کنند.

در مرزهای دو کشور از جنوبی ترین تا شمالی ترین نقطه روزانه هزاران کامیون در حال نقل و انتقال کالا هستند و رفت و آمد از طریق مرزها، فقط منوط به سفرهای زیارتی نیست.

روابط تهران- بغداد در بعد گردشگری و فرهنگی

در کنار روابط مستحکم سیاسی، آنچه امروز بیش از گذشته اهمیت دارد، روابط فرهنگی دو همسایه است. این روابط به خصوص با توجه به اشتراک هویت شیعی از قدمت وعمق بسیار زیادی، برخوردار است.

اماکن متبرکه ائمه شیعه در عراق همواره زیارتگاه ایرانیان بوده اما آنچه ممکن است به اشتباه صورت گیرد، این است که این روابط به روابط صرفا مذهبی کاهش داده شود. تقلیل روابط فرهنگی ایران و عراق به روابط شیعی اشتباه استراتژیکی است که می تواند عواقب سیاسی و امنیتی به دنبال داشته باشد. شکی نیست که راهپیمایی بزرگ اربعین و حضور پررنگ ایرانیان در مراسم سوگواری ائمه اطهار نشانه ای بسیار پررنگ از نزدیکی و همدلی مردم دو کشور است. از سوی دیگر نیز حضور زائران عراقی در امکان متبرکه ایران نیز از جمله موارد مهم تبادل فرهنگی دو کشور بوده است.

در حوزه گردشگری هم دو اتفاق مهم در روابط دو کشور اتفاق افتاد. اول رایگان کردن ویزا بود که بیش از این، گردشگران حدود 40 تا 50 دلار برای سفر به این کشور پرداخت می کردند که این رقم به صفر رسید. همچنین حجم سفر مردم عراق به ایران، 2 برابر نسبت به گذشته شده و این حجم از سفر فقط منوط به سفر زیارتی نیست و گردشگران به منظور بازدید از شهرهای مختلف به ایران سفر می کنند. هر ساله در ایام نوروز 1/5 میلیون ایرانی به شهرهای شمالی عراقی می روند و عراقی ها نیز به شهرهای شمالی ایران، قشم، کیش، شیراز و اصفهان به غیر از مشهد سفر می کنند.

همچنین هزاران دانشجو عراقی در دانشگاه های ایران مشغول به تحصیل بوده و در یکی از دانشگاه های عراق حدود 400 دانشجوی عراقی مشغول تحصیل در رشته ادبیات فارسی هستند. همچنین وجود رایزن فرهنگی ایران و روابطی که از این جهت با عراق داریم به گسترش زبان فارسی در این کشور کمک بسیاری کرده است.