فاصله ایران و آمریکا تا گفت‌وگو

مثل همیشه، در لحظات حساس و افزایش تنش و خطر بروز رویارویی مستقیم میان ایران و امریکا، یک اتفاق و یا یک اظهار‌نظر از شدت اوضاع می‌کاهد. این‌بار نیز درحالی که واشنگتن بر حجم حملات تبلیغاتی و سیاست تحریمی خود علیه نظام سیاسی ایران درپی ناآرامی‌های اخیر در این کشور افزوده، به ناگاه خبر مبادله دو زندانی از شدت تنش‌ها کاسته است. 

استقبال «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری امریکا و « رابرت اوبراین» مشاور امنیت ملی کاخ سفید از این اتفاق و دعوت از تهران برای گسترش دامنه مذاکراتی چنین، این گمان را نزد ناظران ایجاد کرده که گویا مقدمات گام‌های پس از این در‌حال فراهم شدن است. به ویژه اعلام سفر 29 آذر «حسن روحانی» به توکیو و استقبال کاخ سفید از این سفر چنین می‌نماید که سرانجام دو دولت برای نزدیک شدن به میز گفت‌وگو ترغیب شده‌اند. اما آیا به راستی چنین است؟ 

قدمت و پهنای دیوار بی‌اعتمادی و اختلاف میان تهران و واشنگتن نمی‌گذارد به راحتی گمان کرد که اراده لازم از هردو سو برای گفت‌وگو شکل گرفته و یا رخدادی مانند مبادله «ژیائو وانگ» زندانی آمریکایی در ایران، با «مسعود سلیمانی» پژوهشگر در زمینه سلول‌های بنیادی و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس که در امریکا زندانی بود، بستر لازم را در این‌باره ایجاد کرده است. اختلاف‌های بنیادی میان دو سوی منازعه همچنان به قوت خود باقی است با این استثناء که دو طرف هربار به دروازه رودرویی مستقیم نزدیک می‌شوند اما هوشمندانه از آن عبور نمی‌کنند. تهران و واشنگتن هریک ملاحظات خود را دارند‌. همین مهم به هم‌پوشانی اراده دوطرف برای دوری کردن از رودررویی مستقیم کمک کرده است. در واقع مبادله زندانیان به مثابه ترمز برای کاستن از شتاب تنشی است که هر لحظه می‌تواند هیزم آماده آتش را شعله‌ور کند. 

تبادل زندانیان  در نوع خود یک اتفاق مثبت در کاهش تنش‌هاست اما مهم‌تر، پیامدهای آن است که نشان خواهد داد تهران و واشنگتن در تعاملات خود آماده شروع فصل تازه هستند یا هنوز در بر همان پاشنه سابق می‌چرخد. سفر آینده رئیس‌جمهوری به توکیو و نتایج آن از اهمیت کلیدی برخوردار خواهد بود. این درحالی است که تهران به درستی از کف و سقف توانایی اروپائیان و به تبع آن اعضای گروه 1+4 در جبران خسارت‌های ناشی از خروج امریکا از برجام سرخورده شده است. تجربه نشان داده که اروپائیان به‌رغم نمایش‌های استقلال‌طلبانه، همچنان زیر چتر نفوذ و قدرت اقتصادی، سیاسی و نظامی امریکا عمل می‌کنند. طرفه اینکه برخلاف واکنش سرد و گاه انتقادی دولت ترامپ به تلاش اروپائیان برای ایفای میاجیگری میان تهران و واشنگتن، همواره از دخالت ژاپن حمایت کرده و به آن اعتبار داده است. 

نخست‌وزیر ژاپن در سفر خردادماه گذشته خود به تهران، ناکام بود اما به نظر می‌رسد با توجه به قدمت و پهنای دیوار بی‌اعتمادی میان تهران و واشنگتن و تحمل زمان برای ایجاد شکاف در این دیوار، اکنون شاهد تغییراتی است که به صرافت دعوت از رئیس جمهور ایران افتاده و بلافاصله نیز ترامپ از این ابتکار استقبال کرده است. تبادل زندانیان ایران و امریکا ممکن است مقدمه‌ای برای استمرار دیپلماسی از این دست تا رسیدن به نقطه توافق برای گفت‌وگو باشد. در این‌حال این اتفاق می‌تواند تا همان اندازه ترمز در شتاب تنش میان ایران و امریکا تفسیر شود. نتیجه مأموریت توکیو روشن خواهد کرد که چه تحولی در روابط آینده ایران و امریکا پیش‌روست.