تجارت ایران با پاکستان؛ اقدامات تسهیلگر یا موافقت‌نامه‌های تجاری؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرنگار برنا؛ پاکستان بازار مصرف نسبتاً قابل توجهی با جمعیتی حدود ۱۸۹ میلیون نفر دارد که بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی، بیش از ۶۶ درصد ارزش تجارت کالایی پاکستان را واردات این کشور تشکیل می دهد. صادرات ایران به پاکستان در سال ۹۸ نیز یک میلیارد و ۱۰۸ میلیون دلار بوده اما در این بین هنوز مشکلات مالی و بانکی، موانعی را در مسیر مراودات تجاری با این کشور ایجاد کرده است. اگرچه فعالیت تجاری تهاتری به علت مشکلات بانکی و مالی با پاکستان، همچنان مورد تاکید ایران است؛ اما کارشناسان و فعالان اقتصادی معتقدند که ایران باید ایده بانک مشترک دو جانبه با پاکستان و اقدام‌های تسهیل تجارت را همپای انعقاد موافقت‌نامه‌ها، با عزم جدی پیگیری کند.

تاثیر موافقت‌نامه‌های تجاری بر تجارت ایران

حمید زادبوم، معاون وزیر و رئیس کل سازمان تجارت ایران، اخیراً با سفیر پاکستان در تهران در راستای گسترش روابط تجاری دو کشور دیدار کرده است. او با اشاره به وجود موافقت‌نامه ترجیحی در سال‌های پیشین، بر تمایل ایران درخصوص موافقت‌نامه تجارت آزاد با این کشور تاکید کرده است. موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی(PTA) توافقاتی بین دو یا چند کشور است که در آنها تعرفه‌های وضع شده بر کالاهای تولید شده در کشورهای عضو، کمتر از تعرفه‌های وضع شده بر کالاهای تولید شده در کشورهای غیر عضو است. قانون موافقت‌نامه‌ تجارت ترجیحی بین کشورهای عضو D۸ در سال ۸۶ در مجلس تصویب شد و از آن زمان تاکنون در دستور کار قرار دارد.

طبق آمارهای جهانی درباره تجارت جهانی در دهه ۸۰، عمده تجارت جهانی متعلق به کشورهایی است که حداقل عضو یکی از موافقت‌نامه‌های ترجیحی هستند. اما بررسی‌های مرکز پژوهش‌های اسلامی تحت عنوان آسیب‌شناسی و ارزیابی عملکرد موافقتنامه‌های تجاری و بازرگانی منعقده میان ایران و سایر کشورها نشان می‌دهد که در مورد کشورهای دارای چهار موافقت‌نامه و بیشتر با ایران، اگرچه دارای بیش‌ترین تعداد موافقت‌نامه با ایران در سال‌های پس از انقلاب بوده‌اند از منظر حجم تجارت، اما طی سال‌های ۱۳۹۷ – ۱۳۸۹ حتی جزء ۳۰ کشور اول طرف تجاری با ایران نیز نبوده‌اند.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی آمده است: از طرف دیگر کشورهایی از قبیل امارات متحده عربی، عراق و آلمان که جزء ۷ کشور نخست در حجم تجارت با ایران بوده‌اند، حتی یک موافقت‌نامه نیز در زمینه بازرگانی و یا گمرکی با کشورهای فوق منعقد نشده است. این واقعیت نشان‌دهنده در حاشیه بودن روابط تجاری نسبت به مسائل سیاسی بوده و لازم است در انعقاد موافقتنامه‌ها به این مسئله به عنوان یکی از متغیرهای تصمیم‌گیری توجه شود.

در رابطه با پاکستان نیز آمارها نشان می‌دهد که باید علاوه بر توسعه موافقت‌نامه‌ها، به عوامل جانبی نیز اهمیت داد. اتاق بازرگانی نیز در سال ۹۵، گزارشی تحت عنوان بررسی پتانسیل‌های صادراتی ایران به کشور پاکستان انتشار داده که نشان می‌دهد تعرفه‌های ترجیحی در مورد تمام کالاهای صادراتی انجام نشده و غیر از توجه به مباحث تعرفه‌ای باید به عوامل دیگری نیز توجه داشت. در این گزارش آمده است: کالاهای ایرانی صادراتی به کشور پاکستان که مشمول تخفیفات تعرفه‌ای می‌شوند، شامل ۳۳۸ ردیف تعرفه شش رقمی هستند که مشمول تخفیفات تعرفه‌ای بین ۵ تا ۳۰ درصد قرار گرفته‌اند. اما در سال ۹۴، در ۲۳۸ مورد از ۳۳۸ ردیف تعرفه‌ در سال ۹۴، صادرات از ایران به پاکستان انجام نشده، به عبارتی تنها ۱۰۰ ردیف تعرفه صادراتی در این سال مشمول تخفیفات تعرفه‌ای شده‌اند و در نه ماه نخست سال ۹۵ نیز در ۲۳۳ مورد از ۳۳۸ ردیف تعرفه مذکور صادراتی از ایران به پاکستان انجام نشده و به عبارتی تنها ۱۰۵ ردیف تعرفه صادراتی در این سال مشمول تخفیفات شده‌اند.

مسلماً بهبود روابط تجاری با پاکستان نباید فقط محدود به کاهش تعرفه‌ای باشد، بلکه باید اقدامات تسهیل تجارت بین کشورها را نیز جدی گرفت.

تجارت ایام کرونایی با پاکستان

تجارت با پاکستان طبق اظهارات فعالان اقتصادی نیز بعد از گذشت حدود ۷ ماه از شیوع کرونا و جدیت مقام‌های دو کشور برای بالا بردن حجم تجارت رو به بهبود رفته است. محمود تهی‌دست، عضو اتاق مشترک ایران و پاکستان در گفتگو با خبرنگار برنا، با اشاره به وضعیت تجارت ایران و پاکستان در پی شیوع کرونا اظهار داشت: وضعیت تجارت با پاکستان نسبت‌های به دو ماه شیوع کرونا بهتر شده؛ سرعت مراودات افزایش یافته و بازارها بازتر شده است. اگر شرایط بازارچه‌های مرزی به علت قرنطینه و و تعطیلی گمرک‌ها دستخوش تحول نشود، شرایط تجارت با پاکستان بهتر نیز می‌شود.

عضو اتاق بازرگانی با اشاره به اینکه هنوز ظرفیت تجارت با پاکستان به زمان قبل از کرونا باز نگشته است، گفت: وضعیت تجارت با این کشور از زمان کرونا تاکنون نزدیک به ۳۰ تا ۴۰ درصد بازگشته است.

او ادامه داد: پیش از این تجارت با پاکستان سالیانه حدود ۵ میلیارد بود که طی همه‌گیری کرونا کاهش چشم‌گیری پیدا کرد. ماه‌های اول شیوع کرونا در خصوص صادرات نزدیک به ۷۰ درصد افت داشتیم. راننده‌ها نزدیک به یک ماه تا چهل روز آنسوی مرز مانده بودند و نمی‌توانستند به کشور بیایند. الان خوشبختانه شرایط بهتر شده است.

عضو اتاق مشترک ایران و پاکستان با اشاره به برنامه‌ریزی‌ها برای صادرات برق کشور به پاکستان گفت: بحث صادرات برق کشور به پاکستان چندین سال است که مطرح شده، اما متاسفانه اجرای آن به کندی پیش می‌رود. پاکستان به علت دریافت کمک‌های بلاعوض از برخی کشورها، از آنها تبعیت می‌کند و از این رو ظاهراً اعلام می‌کند که هست اما در باطن یک سری کارها را انجام نمی‌دهد. به هر حال در بحث صادرات برق به موفقیتی که لازم است، نرسیده‌ایم و باید مذاکرات را در این خصوص ادامه دهیم.

پیشنهاد راه‌اندازی بانک مشترک ایران و پاکستان به کجا رسید؟

تهی‌دست یکی از مهم‌ترین مشکلات تجارت با پاکستان را در حوزه بانکی دانسته و گفت: مراودات بانکی ما با پاکستان خیلی ضعیف است و بیشتر مباحث مالی از طریق صرافی‌ها و به صورت فامیلی و با ارتباطات و روش‌های سنتی پیگیری می‌شود. مشکلات بانکی ما با پاکستان چندین سال مطرح بوده است.

این عضو اتاق مشترک ایران و پاکستان ادامه مراودات مالی با پاکستان را در گرو عزم جدی برای راه‌اندازی بانک مشترک ایران و پاکستان دانسته و گفت: می‌توانیم صرافی‌های مشترکی درست کنیم و بانک مرکزی دو کشور، منابع آن را تامین کنند.

وی افزود: بانک مشترک با کشورهای همسایه هنوز با جدیت پیگیری نشده است. علاوه بر روابط جهانی باید بر تقویت روابط دو جانبه نیز تمرکز کنیم.

عضو اتاق ایران بیان کرد: در مذاکراتی که قرار است طی روزهای آینده با پاکستان انجام شود، باید ضعف‌ها در خصوص مراودات بانکی و مالی مورد توجه دولت باشد. اگر لازم است اتاق مشترکی یا صندوق مشترکی باشد که دو نماینده از بانک مرکزی دو کشور در آن حضور داشته باشند و آن را حمایت کنند.

تهی‌دست با تاکید بر ضرورت اجرایی شدن سند توسعه شرق استان گفت: تعرفه‌های ترجیحی که همچون تبادل کالایی عمل می‌کند و خیلی از مشکلات مالی و بانکی ما را حل می‌کند، باید مورد توجه قرار بگیرد. اگر بتوانیم این تعرفه‌ها را عملی کنیم، شرایط تجارت با پاکستان بسیار بهتر خواهد شد.

وی جلوگیری از موازی‌کاری در بین نهادهای مسئول و عدم برخورد جزیره‌ای با تجارت دو جانبه، تشکیل ستاد واحد برای پیگیری مشکلات را مهم‌ترین راهکار برای حل مشکلات تجارت دو جانبه در ایران دانست.