پاسخ به ۵ شبهه مطرح شده درباره سد چمشیر/ چرا دولت به آبگیری سد چمشیر اصرار دارد؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی برنا، یکی از مزایای ساختار اجرایی چندعاملی متشکل از کارفرما، پیمانکار، مشاور و ناظر در ایران، ارتقای شفافیت به حساب می‌آید. ساختاری که ذیل آن نتیجه تکثرگرایی بر مبنای روابط مالی استقرار پیدا کرده و زمینه کاهش مسائل و مشکلات ناشی از اجرای هر پروژه را ایجاد می‌کند.

با توجه به این مسئله پروژه سد چمشیر با اتکا به عاملیت متعدد در دستور کار قرار گرفته است. طرح سد چمشیر، یکی از طرح‌های شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران است که با هدف تعدیل کیفیت رودخانه شور زهره در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان (گچساران) مرکز شهرستان گچساران در استان کهگیلویه و بویر احمد قبل از پیوستن رودخانه خیرآباد به رودخانه زهره در مجاورت محلی به نام تنگه چم شیر نزدیک به مرز استان بوشهر احداث شده است. 

تامین مالی این سد توسط کنسرسیون ایران و چین به مبلغ 203 میلیون یورو در دستور کار قرار گرفته و عملیات ساخت از سال 1393 آغاز شده است. توجه به روند تامین مالی پروژه بیانگر آن است که طرح ساخت سد چمشیر از موفق‌ترین پروژه‌های ذیل تامین مالی کشور چین به حساب می‌آید و در مهلت مقرر به نتیجه رسیده است.

*اصرار دولت برای ساخت سد چمشیر به چه دلیل است؟

مهمترین هدف ساخت سد چمشیر، تعدیل کیفیت آب رودخانه زهره است. موضوعی که بارها توسط کارشناسان متعدد به آن اشاره شده است. برای مثال،  محسن موسوی خوانساری، عضو هیئت مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایران در قالب یاداداشتی بر هدف ساخت سد چمشیر تاکید کرده و عنوان می‌کند:« سد چمشیر با اهداف تعدیل شوری آب در پایین‌دست با استفاده از جریانات سطحی و سیلابی و رواناب 1.8 میلیارد مترمکعبی احداث شد.» 

بر خلاف تصور بسیاری از مردم مبنی بر اینکه رودخانه‌های کشور به طور عمده از جریان آب شیرین شکل گرفته‌اند اما رودخانه زهره به واسطه حضور چشمه‌های شور شش گانه در مسیر خود، ذاتا یک رودخانه شور است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در حوضه آبریز رودخانه زهره 6 چشمه آب شور قرار گرفته اند که سالانه بیش از 2.5 میلیون تن نمک را با خود به پایین دست سد انتقال داده و در بازه‌های زمانی از سال شاخص شوری 7 برابر حد مجاز را تجربه می‌کند.

به معنای دیگر زمانیکه میزان آبدهی رودخانه به خصوص در بازه زمانی خردادماه تا مهرماه هر سال به واسطه کاهش آورد آبی افزایش می‌یابد میزان شوری آب در رودخانه زهره بالا رفته و زمینه ضربه به محیط زیست فراهم می‌شود.

نگاهی به کشت مردم در پایین دست رودخانه زهره گواهی دیگر بر ماهیت شور این رودخانه است، جاییکه در مزارعی نظیر مزارع زیتون، تنها امکان کشاورزی برای ماه‌های خاصی از سال در فصل زمستان زمینه استفاده از منابع آبی مهیا بوده و در سایر ماه‌های سال به علت افزایش شوری آب زمینه استفاده از منابع آبی مهیا نیست.

شکل1: (متوسط ماهیانه غلظت املاح جامد محلول در آب رودخانه )برحسب میلی‌گرم بر لیتر( شامل ایستگاه حاج قلندر )بالادست سد(، ایستگاه پل زهره )(پایین دست سد)

*پاسخ به  شبهه مطرح شده توسط منتقدان

پس از انتشار خبر آبگیری سد و نیروگاه سد چمشیر، برخی از فعالان محیطی زیستی رویکرد انتقادی در پیش گرفته و با تکنیک‌های ژورنالیستی قصد تخریب حاکمیت را در دستور کار خود قرار دادند.

در همین راستا، محمد درویش، فعال محیط زیستی در گفت‌وگو با رسانه رکنا تاکید کرد:« یک بدعت نامناسبی وجود دارد که طی آن مقاماتی که در حین مطالعه برای اجرای یک پروژه دسترسی به گزارشات و دیتاهای آن دارند، زمانیکه فرصتی برای چاره اندیشی وجود دارد به علت هایی مبهم  اطلاعات را منتشر نمی کنند و تمامی کانال های ارتباطی با افکار عمومی و کارشناسان را می بندند.» 

این در حالیست که به استناد مستندات شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران از زمان شروع فعالیت‌های مطالعاتی سد چمشیر، کلیه اطلاعات در قالب برنامه‌های پژوهشی در اختیار صاحب نظران قرار گرفته و بیش از 2000 ساعت جلسات کارشناسی در دانشگاه‌های شیراز، صنعتی امیرکبیر و ... در دستور کار قرار گرفته است.

از سوی دیگر طی یک سال اخیر در قالب سلسله جلسات بررسی زیست محیطی سد چمشیر، بیش از 21 اتاق گفت‌وگو و تشریح مسائل در قالب جلسات حقیقی و مجازی تشکیل شده است. نکته مهم اینکه ادعای طرح شده در این حوزه بیشتر یک تکینک رسانه‌ای برای جلب توجه به مطالب است و از سوی دیگر سازوکار پروژه‌های چندعاملی شفافیت کامل در این حوزه را به دنبال دارد.

یکی دیگر از ادعاهای مطرح شده در فضای رسانه به شرح مقابل است:« مطالعه ای را دکتر جلالی و همکارانش در دانشگاه تهران منتشر کرده اند که نشان می دهد سد گتوند مسبب اصلی 86 درصد انحلال نمک در دو سال اول بهره برداری بوده است. در گزارش زمین شناسی سد چم شیر اشاره می شود که 70 درصد مخزن سد چم شیر روی سازند گچساران است و در گزارشی هم که بعد از جدی شدن موضوع توسط دکتر بهلولی و منتظری از دانشگاه تهران منتشر شد مشخص شد که سالانه 500 هزار تن نمک وارد مخزن این سد شده و حل می شود.»

در همین راستا، بر اساس گزارش دانشگاه شیراز، همانطور که در ابتدای عنوان شد، رودخانه زهره ماهیت شور دارد و سالانه توسط این رودخانه 2.5 میلیون تن نمک به پایین دست هدایت می‌شود. در همین راستا، با احداث سد و سازوکار تطبیق نظام بهره‌برداری بر رهاسازی حقابه محیط زیستی، زمینه کاهش نمک هدایت شده به پایین دست تا حد 500 هزار تن فراهم می‌شود و همین مسئله نکته مغفول ادعای انجام شده با ارجاع به منابع است.لازم به ذکر است هدایت 2.5 میلیون تن نمک به پایین دست در خلا حضور سد مورد تاکید هر دو منبع علمی مندرج در شایعه است.

از دیگر ادعاها و شبهات مطرح شده مسئله شور شدن زهره بر اثر آبگیری سد است. در این شبهه آمده است: «این حجم عظیم نمک می تواند بر روی چشمه های پایین دست تاثیرات بسیار نامطلوبی بگذارد در حالیکه هم اکنون شوری آب در پایین دست رودخانه زهره 35 درصد بیشتر از شوری رودخانه است این یعنی دو برابر شورتر از آب دریا، حال اگر آب مخزن هم به این اضافه شود شوری را چند ده برابر خواهد کرد و این یعنی یک فاجعه بزرگ در شرق خوزستان.»

بر اساس روابط شیمی فیزیک زمانی که آب به حد اشباع از املاح برسد، بسته به شرایط مختلف ترمودینامیکی محیطی EC بین 2500 تا 4000 میکروزمینس بر سانتی متر دارد. به معنای دیگر اگر فرض کنیم آب خروجی از سد آبی اشباع از نمک است (در حالت عادی حداکثر شوری رودخانه کمتر از EC 2000 در کل سال است و در کمترین حالت به کمتر از 1000 می‌رسد. در حالیکه بدون حضور سد EC در پایین دست به 2500 نیز می‌رسد.) شاهد EC 2500 تا 4000 هستیم. در صورتیکه EC آب دریا بین 20 تا 30 هزار میکروزیمنس بر سانتی متر مکعب است و در دریا به واسط شرایط خاص با آب فوق اشباع مواجه هستیم. بر این مبنا این ادعای مطرح شده صرفا یک فکت ژورنالیستی و فاقد ارزش علمی است.

لازم به ذکر است، یکی دیگر از شبهات مطرح شده، تاثیر سد چمشیر بر تالاب شادگان و از بین رفتن حیات این تالاب است. این شبهه در حالی بیان شد که شهره صدری‌خانلو کارشناس ارزیابی محیط زیست با اشاره به تلاش متخصصان داخلی در عملیات فنی-مهندسی ساخت سد چمشیر، اظهار داشت: به تازگی برخی از فعالان محیط زیستی گفته‌اند، تالاب شادگان از آبگیری سد چمشیر بر روی رودخانه زهره متاثر می‌شود، این در حالیست که این مسئله یک اشتباه آشکار بوده و سد چمشیر در حوضه آبریز زهره-هندیجان واقع شده است. 

این کارشناس ارشد ارزیابی و آنالیز محیط زیست تاکید کرد: بهره برداری از سد چمشیر هیچگونه تاثیری بر تالاب شادگان ندارد، رودخانه زهره بعد از محل سد چمشیر به سمت غرب جریان یافته و پس از دشت زیدون در شمال محدوده هندیجان تغییر مسیر داده و به سمت جنوب حرکت می‌کند‌.

وی افزود: این رودخانه در انتهای مسیر خود به خلیج فارس می‌ریزد. بنابراین در طول مسیر خود از محل سد چمشیر تا انتهای رودخانه زهره، این رودخانه هیچ ارتباطی با آبهای ورودی به تالاب شادگان ندارد و ادعای ارتباط تاثیر سد چمشیر بر تالاب شادگان یک بیان اشتباه است‌.

آخرین ابهام موجود در مسئله آبگیری سد چمشیر به شرح مقابل است:« در گزارش زمین شناسی سد چم شیر اشاره می شود که 70 درصد مخزن سد چم شیر روی سازند گچساران است که سازند نمکی است.»

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تنها 36 درصد از مخزن سد چمشیر بر روی سازند گچساران قرار دارد. مضافا اینکه سازند گچساران از 7 ممبر تشکیل شده که یکی از آن‌های ممبر نمکی است. بر این مبنا، به استناد اطلاعات ژئوفیزیکی  برداشت‌های میدانی شامل حفر ترانشه و گمانه برداری، نزدیک‌ترین ممبر نمکی در سازند گچساران در فاصله 300 متری از سطح زمین قرار گرفته و بر اساس گردیان هیدرولیکی سد در طول بازه زمانی بهره‌برداری ممبر نمکی گچساران تداخلی با مخزن نخواهد داشت.

انتهای پیام/