کریدور شمال-جنوب ایران: افزایش نقش استراتژیک کشور در تجارت جهانی

کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی ابزارهای اصلی برای تسهیل تجارت و تحرک کالاها میان مناطق مختلف دنیا هستند. این کریدورها نه‌تنها برای بهبود تجارت بلکه برای ایجاد روابط ژئوپولیتیکی و افزایش همکاری‌های اقتصادی میان کشورهای مختلف بسیار حائز اهمیت هستند. در این راستا، دو کریدور جنوب به شمال که به قفقاز منتهی می‌شوند، یکی از مهم‌ترین شریان‌های حمل‌ونقل در منطقه هستند. این دو کریدور که یکی از آن‌ها از چابهار در ایران آغاز می‌شود و دیگری از گوادر در پاکستان، رقابت‌های بسیاری را در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و زیرساختی ایجاد کرده‌اند.

کریدور شمال-جنوب ایران:

این کریدور از بندر چابهار در جنوب شرقی ایران آغاز شده و با عبور از خاک ایران به سمت شمال، به قفقاز و سپس روسیه و شمال اروپا متصل می‌شود. این مسیر به‌عنوان یک راهکار استراتژیک برای دسترسی هند به بازارهای آسیای مرکزی و اروپا محسوب می‌شود و از اهمیت بالایی برخوردار است. توافق‌نامه کریدور شمال-جنوب در سپتامبر سال ۲۰۰۰ میلادی (۱۳۷۹ خورشیدی) میان سه کشور ایران، روسیه و هند به امضا رسید.

کریدور جنوب به شمال چین:

این مسیر از بندر گوادر در پاکستان شروع شده و با عبور از خاک پاکستان و چین، به مناطق قفقاز و سپس به اروپا می‌رسد. این کریدور بخشی از ابتکار "کمربند و جاده" چین است و به‌عنوان رقیبی برای کریدور شمال-جنوب ایران مطرح می‌شود.

مقایسه این دو کریدور:

مسیر و زیرساخت‌ها:  کریدور شمال-جنوب ایران با استفاده از زیرساخت‌های موجود در ایران، مسیری کوتاه‌تر و مستقیم‌تر به سمت قفقاز و اروپا ارائه می‌دهد. در مقابل، کریدور چین نیازمند توسعه زیرساخت‌های جدید در پاکستان و مناطق دیگر است که ممکن است زمان‌بر و پرهزینه باشد.

ثبات سیاسی و امنیت : ایران به‌عنوان یک کشور با ثبات نسبی در منطقه، می‌تواند مسیر امن‌تری برای ترانزیت کالا فراهم کند. در مقابل، پاکستان با چالش‌های امنیتی و سیاسی مواجه است که ممکن است بر کارایی کریدور چین تأثیر بگذارد.

مزایای اقتصادی: کریدور ایران می‌تواند زمان و هزینه حمل‌ونقل کالا بین هند و اروپا را کاهش دهد و به توسعه اقتصادی مناطق مختلف ایران کمک کند. از سوی دیگر، کریدور چین نیز با اتصال مناطق غربی چین به بازارهای اروپا، فرصت‌های اقتصادی جدیدی را برای این کشور فراهم می‌کند.

استفاده از رقابت هند و پاکستان برای ترغیب هند به سرمایه‌گذاری در چابهار

رقابت تاریخی و تنش‌های سیاسی بین هند و پاکستان، فرصتی را برای ایران فراهم می‌کند تا هند را به سرمایه‌گذاری بیشتر در بندر چابهار ترغیب کند. با توجه به اینکه بندر گوادر در پاکستان تحت نفوذ چین قرار دارد، هند تمایل دارد تا با توسعه بندر چابهار، مسیر مستقلی برای دسترسی به افغانستان، آسیای مرکزی و اروپا ایجاد کند و وابستگی خود به مسیرهای تحت کنترل پاکستان را کاهش دهد. این همکاری می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی بین ایران و هند و کاهش تنش‌های منطقه‌ای منجر شود.

بندر چابهار به‌عنوان مهم‌ترین بندر در مسیر ترانزیتی محور شرق ایران مطرح است. این بندر برای افغانستان اهمیت راهبردی دارد، زیرا افغانستان یک کشور محصور در خشکی است و برای رشد اقتصادی خود به دسترسی به آب‌های آزاد نیاز دارد. همچنین، توسعه بندر چابهار می‌تواند به ایران در عبور از تحریم‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی کمک کند.

چالش‌ها و موانع توسعه بندر چابهار

پروژه توسعه بندر چابهار در دو دهه گذشته با موانع زیادی مواجه بوده است. پاکستان دهه‌هاست که بر سر منطقه کشمیر با هند مناقشه ارضی دارد و اگرچه مسیری سنتی برای تجارت هند و افغانستان است؛ اما برای اولین بار تنها در سال ۲۰۲۲ اجازه ترانزیت کالاهای هندی به ازبکستان را صادر کرد.

با تأکید بر مزایای استراتژیک و اقتصادی بندر چابهار و با بهره‌گیری از رقابت‌های منطقه‌ای، ایران می‌تواند هند را به سرمایه‌گذاری و حضور فعال‌تر در این بندر ترغیب کند و از این طریق به توسعه زیرساخت‌ها و افزایش حجم ترانزیت کالا در کریدور شمال-جنوب کمک نماید.