رشد چشمگیر بازار فناوری نانو در ایران؛ مصرف داخلی در صدر، صادرات نیازمند جهش

زهرا وجدانی: بازار فناوری نانو در ایران طی سال‌های اخیر با رشد قابل توجهی روبه‌رو بوده است؛ رشدی که عمدتاً از ناحیه مصرف داخلی ناشی شده و در عین حال، چالش‌های متعددی در مسیر توسعه صادرات این فناوری پیشرفته وجود دارد. تحلیل آماری بازار محصولات نانوساخت ایرانی در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد از محصولات نانویی تولیدشده در کشور، در داخل مورد استفاده قرار می‌گیرد و سهم صادرات از این بازار، همچنان در سطحی پایین قرار دارد. این گزارش با بررسی جزئیات آمار‌ها و ارزیابی نقاط قوت و ضعف، به تحلیل وضعیت فعلی و چشم‌انداز آینده بازار نانو در کشور می‌پردازد.

بازار ۶۱۸ هزار میلیارد ریالی فناوری نانو در ایران

بر اساس آمار‌های رسمی ارائه‌شده، ارزش کل بازار فناوری نانو ایران در سال ۱۴۰۲ به حدود ۶۱۸ هزار و ۸۹۰ میلیارد ریال رسیده است.

این بازار شامل دو بخش اصلی است: بازار داخلی و بازار صادراتی. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از این بازار، معادل ۹۰.۸ درصد، به مصرف داخلی اختصاص دارد. ارزش این سهم برابر با ۵۶۱ هزار و ۷۹۰ میلیارد ریال برآورد شده است. در مقابل، سهم صادراتی تنها ۹.۲ درصد بوده که معادل ۵۷ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال است. این ارقام، ضمن نشان دادن رشد بازار، بر لزوم تمرکز جدی‌تر بر توسعه صادرات نیز تأکید دارند.

دلایل رشد بازار داخلی نانو در ایران

موفقیت بازار داخلی فناوری نانو را می‌توان نتیجه عوامل مختلفی دانست. نخست، افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه، زمینه‌ساز تولید و عرضه گسترده محصولات نانویی شده است. همچنین، حمایت‌های دولتی، شامل تسهیلات مالی، تخصیص بودجه‌های تحقیقاتی، و سیاست‌گذاری‌های توسعه‌محور، نقش مهمی در شکوفایی بازار ایفا کرده‌اند.

از سوی دیگر، افزایش آگاهی عمومی نسبت به کاربرد‌های فناوری نانو، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند سلامت، محیط زیست و انرژی، منجر به رشد تقاضا شده است. سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در زیرساخت‌های تحقیق و توسعه (R&D) نیز امکان تولید محصولات نانویی با کیفیت بالاتر و هزینه کمتر را برای شرکت‌ها فراهم کرده است.

نقش صنایع کلیدی در تقاضای داخلی

صنایع گوناگون کشور، از جمله پزشکی و سلامت، نفت و پتروشیمی، نساجی و خودروسازی، از جمله مشتریان اصلی فناوری نانو به شمار می‌روند. این صنایع با بهره‌گیری از قابلیت‌های منحصر‌به‌فرد نانو، توانسته‌اند کیفیت محصولات خود را بهبود دهند و هزینه‌ها را کاهش دهند. در واقع، نانو تبدیل به ابزاری استراتژیک در افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری صنایع داخلی شده است.

چالش‌های مسیر توسعه

با وجود موفقیت بازار داخلی، چالش‌های متعددی بر سر راه توسعه پایدار بازار نانو وجود دارد. یکی از مهم‌ترین مشکلات، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های تولیدی و به‌روزسازی خطوط تولید است. همچنین، برخی از محصولات نانویی هنوز با استاندارد‌های بین‌المللی فاصله دارند که این مسئله مانعی برای رقابت‌پذیری آنها در بازار‌های جهانی به‌شمار می‌رود.

فرایند‌های اداری و قانونی پیچیده برای تجاری‌سازی و ورود محصولات نانویی به بازار، از دیگر موانع توسعه هستند. کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های خاص فناوری نانو نیز یکی دیگر از چالش‌های مهم محسوب می‌شود.

صادرات؛ چشم‌اندازی که نیاز به تقویت دارد

در حالی که بازار جهانی فناوری نانو با سرعتی بالا در حال گسترش است و کشور‌های توسعه‌یافته‌ای، چون آمریکا، چین و آلمان سهم عمده‌ای از این بازار را در اختیار دارند، سهم صادراتی ایران همچنان پایین باقی مانده است. شرکت‌های ایرانی برای ورود به بازار‌های بین‌المللی با محدودیت‌های تجاری، تحریم‌ها و رقابت فشرده مواجه‌اند.

همچنین، نبود یک راهبرد مشخص در حوزه برندینگ و بازاریابی بین‌المللی باعث شده که محصولات نانویی ایرانی نتوانند حضور پررنگی در بازار‌های خارجی داشته باشند. این در حالی است که بسیاری از محصولات تولیدشده در ایران از کیفیت مناسبی برخوردارند، اما بدون حمایت ساختاری و تبلیغاتی، امکان رقابت جهانی را از دست می‌دهند.

راهکار‌هایی برای تقویت صادرات نانویی

برای ارتقاء سهم صادراتی ایران در بازار جهانی فناوری نانو، چندین راهبرد مهم باید در دستور کار قرار گیرد:

* افزایش کیفیت محصولات نانویی و تطابق با استاندارد‌های بین‌المللی

* ایجاد همکاری‌های فناورانه با شرکت‌های معتبر خارجی

* توسعه دیپلماسی فناوری برای کاهش موانع تجاری

* ایجاد برند‌های معتبر ایرانی در حوزه نانو

* حمایت‌های مالی دولت شامل تسهیلات ویژه صادراتی و معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های صادرکننده

سهم کالا، خدمات و تجهیزات نانویی از بازار

بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که ۹۷.۸ درصد از بازار نانو در ایران به کالا‌ها اختصاص دارد؛ کالا‌هایی که هم در بخش مصرفی و هم صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این موضوع بیانگر تمرکز بازار بر تولید محصولات نهایی است. در مقابل، خدمات نانویی تنها ۱.۶ درصد از بازار را تشکیل می‌دهند و سهم تجهیزات نانویی نیز تنها ۰.۶ درصد برآورد شده است.

جزئیات بازار خدمات نانویی

بازار خدمات نانویی در ایران به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:

۱. خدمات صنعتی با سهم ۷۱ درصد، که بیشتر در بهینه‌سازی فرآیند‌های تولید، افزایش راندمان و ارتقاء کیفیت کاربرد دارند.

۲. خدمات آزمایشگاهی با سهم ۲۸ درصد، شامل انجام تست‌های تخصصی بر روی مواد نانویی، کنترل کیفیت، و تحقیقات توسعه‌ای.

۳. خدمات کسب‌وکار تنها یک درصد از بازار را شامل می‌شود که بیانگر ضعف اکوسیستم تجاری و مشاوره‌ای در این بخش است.

نیاز به توسعه بازار خدمات و تجهیزات

با وجود سهم اندک خدمات و تجهیزات، توسعه این دو حوزه می‌تواند نقش مهمی در افزایش تنوع بازار نانو و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید ایفا کند. ایجاد مراکز تخصصی خدمات آزمایشگاهی، توسعه شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مشاوره تجاری، و تولید تجهیزات بومی نانو از جمله گام‌هایی است که می‌تواند به تقویت زیرساخت‌های ملی نانو کمک کند.

آینده‌ای روشن با برنامه‌ریزی دقیق

در مجموع، بازار فناوری نانو در ایران در مسیر رشد قرار دارد و سهم قابل توجهی از مصرف داخلی را تأمین می‌کند. با این حال، برای توسعه پایدار این بازار، لازم است تمرکز بیشتری بر توسعه صادرات، بهبود کیفیت، تطبیق با استانداردها، ایجاد برند‌های ملی و سرمایه‌گذاری در خدمات و تجهیزات نانویی صورت گیرد.

اگرچه چالش‌هایی مانند تحریم‌ها، ضعف زیرساخت‌ها و کمبود نیروی متخصص وجود دارد، اما با برنامه‌ریزی دقیق، سیاست‌گذاری هدفمند، و مشارکت بخش خصوصی و دولتی، می‌توان انتظار داشت که بازار نانو در ایران نه‌تنها در داخل کشور بلکه در عرصه جهانی نیز حرفی برای گفتن داشته باشد.

انتهای پیام/