چگونه می‌توان نیمی از مرگ‌ومیر‌های سالانه ایران را کاهش داد؟/ تحلیلی بر سه عامل اصلی مرگ، استاندارد‌های بهداشتی و خسارات جنگ

مسلم سلیمان، کارشناس حوزه علمی در یادداشتی برای برنا نوشت: ایران سالانه با مرگ حدود ۴۰۰ هزار نفر مواجه است؛ آماری که در نگاه اول صرفاً عددی آماری به نظر می‌رسد، اما در پس آن، جان‌هایی نهفته است که در اثر بیماری، تصادف، یا کاستی‌های زیربنایی از دست می‌روند. پرسش بنیادین این است: اگر نظام سلامت، حمل‌ونقل، رفاه و کیفیت زندگی در ایران به سطح کشورهای اسکاندیناوی برسد، تا چه میزان می‌توان از این مرگ‌ومیر کاست؟ و هزینه تحقق این چشم‌انداز چقدر خواهد بود؟ در ادامه به تحلیل علمی این پرسش می‌پردازیم.

آنچه در این یادداشت می‌خوانید:

۱. سه بیماری عمده مرگبار در ایران و راه‌های پیشگیری

بیماری‌های قلبی عروقی

سرطان‌ها

بیماری‌های تنفسی

اقدامات حیاتی در سکته مغزی (تست FAST)

۲. آمار مرگ و میر سالانه در ایران

کل مرگ و میر سالانه

مرگ و میر ناشی از بیماری‌ها

مرگ و میر طبیعی (غیربیماری)

مرگ و میر ناشی از تصادفات رانندگی

۳. تخمین کاهش مرگ و میر در صورت ارتقای استاندارد‌ها به سطح کشور‌های اسکاندیناوی

کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌ها

کاهش مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده‌ای

کاهش مرگ و میر «طبیعی»

جمعبندی عددی و شرایط کلیدی برای دستیابی

۴. هزینه‌های مالی مورد نیاز برای رسیدن به استاندارد‌های اسکاندیناوی

حوزه‌های کلیدی سرمایه‌گذاری (بهداشت، حمل‌ونقل، رفاه، محیط زیست)

هزینه‌های سالانه نگهداری

منابع تأمین سرمایه و چالش‌ها

۵. غرامت جنگ ایران و عراق

برآورد خسارت‌های اقتصادی، انسانی و زیست‌محیطی

ادعا‌های رسمی ایران در مجامع بین المللی

پایه‌های حقوقی درخواست غرامت

وضعیت کنونی پرداخت غرامت و چالش‌ها

ابتدا سه بیماری عمده مرگبار در ایران شامل بیماری‌های قلبی عروقی (با سالانه ۱۷۰،۰۰۰ قربانی)، سرطان‌ها (۵۰،۰۰۰–۶۰،۰۰۰ مرگ) و بیماری‌های تنفسی (۲۰،۰۰۰–۳۰،۰۰۰ مرگ) تحلیل می‌شود. راه‌های پیشگیری مانند اصلاح سبک زندگی، غربالگری و کنترل عوامل خطر (فشار خون، دیابت) مورد تأکید قرار گرفتند. همچنین، اقدامات حیاتی در مواجهه با سکته مغزی (تست FAST) توضیح داده شد.

در بخش آمار مرگ و میر سالانه، کل تلفات ایران حدود ۳۷۵،۰۰۰–۴۰۰،۰۰۰ نفر برآورد شد که ۷۰–۸۰٪ آن ناشی از بیماریها، ۱۶،۰۰۰–۱۷،۰۰۰ نفر بر اثر تصادفات جاده‌ای‌و بقیه مرتبط با مرگ‌های «طبیعی» است. با فرض ارتقای استاندارد‌های بهداشتی، اقتصادی و حمل‌ونقل به سطح کشور‌های اسکاندیناوی، پیش‌بینی شد مرگ و میر بیماری‌ها تا ۶۰٪ (قلبی عروقی) و تصادفات تا ۹۰٪ کاهش یابند. برای دستیابی به این هدف، سرمایه‌گذاری ۱۰۰–۳۰۰ میلیارد دلاری در بازه ۱۰–۲۰ ساله (شامل نوسازی سیستم بهداشتی، جاده‌ها و رفاه اجتماعی) ضروری است.

در موضوع غرامت جنگ ایران و عراق، خسارت‌های اقتصادی مستقیم (۱،۵۰۰ میلیارد دلار)، انسانی (۲۰۰،۰۰۰–۵۰۰،۰۰۰ کشته که رقم آن می‌تواند برای هر نفر بین ۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار دلار باشد!) و زیست‌محیطی با استناد به قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت و rulings دیوان بین المللی دادگستری مطرح می‌شود. اگرچه عراق پس از سال ۲۰۰۳ مسئولیت را پذیرفت، اما پرداخت غرامت به‌دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی محقق نشده است. ایران همچنین از کشور‌های غربی به‌دلیل فروش سلاح به عراق درخواست غرامت کرده، اما این ادعا‌ها بی‌پاسخ مانده‌اند.

الف: سه بیماری عمده در ایران و تعداد مرگ هم‌وطنان

در ایران، سه بیماری عمده که باعث مرگ و میر قابل توجهی میشوند و راه‌های پیشگیری و اقدامات حیاتی در مورد سکته به شرح زیر است:

۱. بیماری‌های قلبی عروقی (مانند سکته قلبی و مغزی)

سالانه حدود ۱۷۰ هزار تا ۱۸۰ هزار مرگ (بیشترین عامل مرگ و میر در ایران).

پیشگیری:

• ترک سیگار و دوری از دود دستدوم.

• کنترل فشار خون، قند خون، و کلسترول با رژیم غذایی کمچرب و کمنمک.

• ورزش منظم (حداقل ۳۰ دقیقه روزانه).

• کاهش استرس و وزن متعادل.

۲. سرطان‌ها (به ویژه معده، ریه، پستان، و پروستات)

سالانه حدود ۵۰ هزار تا ۶۰ هزار مرگ.

روش‌های پیشگیری:

اجتناب از مصرف دخانیات و الکل.

کاهش مصرف غذا‌های فرآوری‌شده و گوشت قرمز.

افزایش مصرف میوه، سبزیجات، و فیبر.

غربالگری منظم (ماموگرافی، کولونوسکوپی، تست PSA).

محافظت از پوست در برابر آفتاب.

۳. بیماری‌های تنفسی (مانند COPD و عفونت‌های ریوی)

سالانه حدود ۲۰ هزار تا ۳۰ هزار مرگ (با توجه به آلودگی هوا و مصرف سیگار).

روش‌های پیشگیری:

ترک سیگار و قلیان.

استفاده از ماسک در مناطق آلوده.

واکسیناسیون آنفلوآنزا و پنومونی برای گروه‌های پرخطر.

بهبود تهویه در محیط‌های بسته.

نکات تکمیلی:

سکته قلبی: در صورت درد قفسه سینه، تنگی نفس، یا تعریق سرد، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید و بیمار را آرام نگه دارید.

دیابت و فشار خون: کنترل این دو عامل خطر، مرگ و میر ناشی از بیماری‌های فوق را کاهش میدهد.

منبع آمار: داده‌ها براساس گزارش‌های وزارت بهداشت ایران و سازمان جهانی بهداشت (WHO) استخراج شدهاند.

با اصلاح سبک زندگی و افزایش آگاهی عمومی، میتوان از درصد قابل توجهی از این مرگ و میر پیشگیری کرد.

تمامی مرگ و میر‌ها

بر اساس آخرین داده‌های موجود (تا سال ۲۰۲۳)، آمار مرگ و میر در ایران به شرح زیر است:

۱. کل مرگ و میر سالانه در ایران

تعداد کل مرگ و میر سالانه: حدود ۳۷۵،۰۰۰ تا ۴۰۰،۰۰۰ نفر (بر اساس گزارش‌های سازمان ثبت احوال و وزارت بهداشت).

بیشتر این مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیر واگیر (مانند قلبی عروقی، سرطان، دیابت) و عوامل مرتبط با سبک زندگی است.

۲. مرگ و میر ناشی از بیماری‌ها

سالانه حدود ۲۶۰،۰۰۰ تا ۳۲۰،۰۰۰ نفر (معادل ۷۰–۸۰٪ کل مرگ و میر) بر اثر بیماری‌ها فوت می‌کنند که شامل موارد زیر است: 

بیماری‌های قلبی عروقی: ~۱۷۰،۰۰۰ نفر

سرطانها: ~۵۰،۰۰۰–۶۰،۰۰۰ نفر

بیماری‌های تنفسی: ~۲۰،۰۰۰–۳۰،۰۰۰ نفر

دیابت و سایر بیماری‌های مزمن: ~۳۰،۰۰۰–۴۰،۰۰۰ نفر

۳. مرگ و میر طبیعی (غیر از بیماری)

تعریف «مرگ طبیعی» معمولاً به مرگ ناشی از پیری یا نارسایی اندام‌ها بدون عامل خارجی اشاره دارد، اما در آمار ایران، این دسته‌بندی به‌طور دقیق جدا نمیشود.

اغلب مرگ‌های طبیعی در همان آمار بیماری‌ها گنجانده میشوند. برای مثال، مرگ ناشی از نارسایی کلیه یا زوال عقل در گروه بیماری‌ها محاسبه میشود.

۴. مرگ و میر ناشی از تصادفات رانندگی

سالانه حدود ۱۶،۰۰۰ تا ۱۷،۰۰۰ نفر بر اثر تصادفات جاده‌ایجان خود را از دست میدهند (بر اساس گزارش سازمان پزشکی قانونی ایران در سال‌های اخیر).

ایران یکی از کشور‌های با آمار بالای تصادفات مرگبار است، علت اصلی آن سرعت غیرمجاز، عدم رعایت قوانین، و نقص فنی خودرو‌ها است.

نکات کلیدی:

۱. منابع داده‌ها:

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران.

سازمان جهانی بهداشت (WHO).

سازمان پزشکی قانونی ایران (برای آمار تصادفات).

۲. تغییرات سالانه:

آمار مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیر واگیر به ویژه قلبی عروقی و دیابت، به دلیل سبک زندگی کم‌تحرک و رژیم غذایی ناسالم در حال افزایش است.

مرگ و میر تصادفات جاده‌ایدر سال‌های اخیر با اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر (مانند استفاده از دوربین‌های سرعت) کمی کاهش یافته است.

۳. پیشگیری:

برای کاهش مرگ و میر بیماریها: اصلاح سبک زندگی، غربالگری منظم، و کنترل فشار خون و قند خون.

برای کاهش تصادفات: رعایت سرعت مجاز، استفاده از کلاه ایمنی (موتورسواران)، و بهبود کیفیت خودروها.

برای دسترسی به آمار دقیقتر، توصیه میشود به گزارش‌های رسمی سازمان‌های ذکرشده مراجعه کنید.

ب: چگونه می‌توان مرگ و میر را تا نصف، کاهش داد؟

اگر سیستم بهداشتی و پزشکی دقیقی داشته باشیم، مردم از درآمد خوبی برخوردار باشند، جاده‌های استاندارد با خودرو‌های استاندارد داشته باشیم، این مرگ و میر در هر کدام از موارد یاد شده چقدر کاهش می‌یابد؟ (فرض کنیم سطح و کیفیت زندگی شبیه کشور‌های اسکاندیناوی شود)

با فرض بهبود سیستم بهداشتی، افزایش درآمد سرانه، و ارتقای زیرساخت‌های جاده‌ایو خودرو‌ها به سطح کشور‌های اسکاندیناوی (مانند نروژ، سوئد، یا دانمارک)، کاهش مرگ و میر در ایران به‌طور قابل توجهی محتمل است.

بر اساس داده‌های کشور‌های اسکاندیناوی و مطالعات سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تخمین‌های زیر برای کاهش مرگ و میر در هر دسته ارائه میشود:

۱. کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌ها

کشور‌های اسکاندیناوی به دلیل سیستم بهداشتی پیشرفته، پیشگیری مؤثر، و دسترسی عادلانه به خدمات درمانی، نرخ مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر را به‌طور چشمگیری کاهش داده‌اند.

بیماری‌های قلبی عروقی:

کاهش ۴۰–۶۰٪ (از ~۱۷۰،۰۰۰ به ۶۸،۰۰۰–۱۰۲،۰۰۰ نفر در سال).

دلایل: کنترل فشار خون، کاهش مصرف دخانیات، و درمان سریع سکتهها.

سرطان‌ها:

کاهش ۲۰–۳۰٪ (از ~۵۰،۰۰۰–۶۰،۰۰۰ به ۳۵،۰۰۰–۴۸،۰۰۰ نفر در سال).

دلایل: غربالگری زودهنگام، کاهش آلودگی محیطی، و بهبود روش‌های درمانی.

بیماری‌های تنفسی:

کاهش ۵۰–۷۰٪ (از ~۲۰،۰۰۰–۳۰،۰۰۰ به ۶،۰۰۰–۱۵،۰۰۰ نفر در سال).

دلایل: کاهش آلودگی هوا، ممنوعیت سیگار در فضا‌های عمومی، و واکسیناسیون گسترده.

دیابت:

کاهش ۳۰–۵۰٪ در عوارض مرگبار (از ~۳۰،۰۰۰–۴۰،۰۰۰ به ۱۵،۰۰۰–۲۸،۰۰۰ نفر در سال).

دلایل: آموزش عمومی، دسترسی به انسولین و دستگاه‌های نظارتی.

۲. کاهش مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده‌ای

کشور‌های اسکاندیناوی با جاده‌های ایمن، خودرو‌های استاندارد، و قوانین سخت‌گیرانه، نرخ مرگ جاده‌ایرا به ۲–۴ نفر به ازای هر ۱۰۰،۰۰۰ نفر رسانده‌اند (در ایران این نرخ ~۲۰ نفر است).

کاهش ۸۰–۹۰٪ (از ~۱۶،۰۰۰–۱۷،۰۰۰ به ۱،۶۰۰–۳،۴۰۰ نفر در سال).

دلایل:

• نصب سیستم‌های هوشمند نظارتی (مانند دوربین‌های سرعت).

• آموزش رانندگان و الزام به استفاده از تجهیزات ایمنی.

• تولید خودرو‌های باکیفیت و تست‌های فنی دورهای.

۳. مرگ و میر «طبیعی» (پیری و نارسایی اندامها)

در کشور‌های اسکاندیناوی، سهم مرگ‌های ناشی از پیری یا نارسایی اندام‌ها در سنین بالا بیشتر است، اما سیستم بهداشتی پیشرفته، مرگ‌های زودرس را کاهش میدهد:

کاهش ۱۰–۲۰٪ در مرگ‌های ناشی از نارسایی اندام‌ها (به دلیل مدیریت بهتر بیماری‌های مزمن).

افزایش امید به زندگی از ~۷۶ سال (ایران) به ۸۰–۸۳ سال (مشابه اسکاندیناوی).

جمع بندی عددی (سالانه):

دسته آمار فعلی ایران آمار پس از بهبود (تخمین)

کل مرگ ومیر ۳۷۵،۰۰۰–۴۰۰،۰۰۰، ۱۸۰،۰۰۰–۲۵۰،۰۰۰

بیماری‌ها ۲۶۰،۰۰۰–۳۲۰،۰۰۰، ۱۳۰،۰۰۰–۱۹۰،۰۰۰

تصادفات جاد‌های ۱۶،۰۰۰–۱۷،۰۰۰، ۱،۶۰۰–۳،۴۰۰

مرگ‌های «طبیعی» ۱۶،۰۰۰–۱۷،۰۰۰، ۱۳.۶۰۰ – ۱۴.۴۰۰

شرایط دست یابی

۱. سیستم بهداشتی:

دسترسی رایگان یا کم‌هزینه به خدمات پیشگیری و درمان.

سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های پزشکی و فناوری‌های سلامت.

۲. اقتصاد و عدالت اجتماعی:

کاهش فقر و نابرابری درآمدی.

بهبود کیفیت تغذیه و محیط زندگی.

۳. زیرساخت‌ها و قوانین:

ساخت جاده‌های ایمن با روشنایی و علائم استاندارد.

حذف خودرو‌های فرسوده و تولید خودرو‌های مطابق با استاندارد‌های اروپایی.

۴. فرهنگ عمومی:

افزایش آگاهی درباره رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی.

آموزش مستمر رانندگان و احترام به قوانین راهنمایی و رانندگی.

این اعداد بر اساس تجربه کشور‌های اسکاندیناوی و بهبود همزمان تمامی عوامل کلیدی (بهداشت، اقتصاد، زیرساختها) تخمین زده شده‌اند. دستیابی به این نتایج نیازمند تغییرات ساختاری، سرمایه‌گذاری بلندمدت، و مشارکت عمومی است.

ج: برای رسیدن به استاندار‌ها چه میزان سرمایه لازم است؟

برای ارتقای سیستم بهداشتی، زیرساختها، و استاندارد‌های زندگی ایران به سطح کشور‌های اسکاندیناوی، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در حوزه‌های مختلف نیاز است. بر اساس تجربه کشور‌هایی مانند نروژ، سوئد، و دانمارک، حدود ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلار در یک بازه ۱۰ تا ۲۰ ساله لازم است تا ایران به چنین استاندارد‌هایی نزدیک شود. این رقم به عوامل زیر وابسته است:

۱. حوزه‌های کلیدی سرمایه‌گذاری

سیستم بهداشتی و پزشکی

• سرمایه اولیه: ~۳۰–۶۰ میلیارد دلار

• ساخت بیمارستان‌ها و کلینیک‌های مدرن.

• خرید تجهیزات پزشکی پیشرفته (MRI، دستگاه‌های جراحی رباتیک، آزمایشگاهها).

• آموزش نیروی متخصص (پزشکان، پرستاران، تکنسینها).

• توسعه سیستم پیشگیری و غربالگری سراسری.

زیرساخت‌های حمل و نقل و جاده‌ها

• سرمایه اولیه: ~۴۰–۸۰ میلیارد دلار

• بازسازی جاده‌های اصلی و روستایی مطابق استاندارد‌های اروپایی (هزینه هر کیلومتر جاده استاندارد: ~۱–۲ میلیون دلار).

• نصب سیستم‌های هوشمند ترافیکی (دوربین، سنسور، روشنایی).

• تولید یا واردات خودرو‌های ایمن (مطابق استاندارد Euro NCAP).

• توسعه حمل‌ونقل عمومی (مترو، اتوبوس‌های برقی، قطار‌های سریع‌السیر).

سیستم رفاه اجتماعی و درآمدی

• سرمایه اولیه: ~۲۰–۵۰ میلیارد دلار

• ایجاد نظام تأمین اجتماعی قوی (بیمه بیکاری، بازنشستگی، حمایت از خانواده‌های کم‌درآمد).

• افزایش حداقل دستمزد به سطح کشور‌های اسکاندیناوی (حدود ۲،۵۰۰–۳،۵۰۰ دلار ماهانه).

• سرمایه‌گذاری در آموزش رایگان و مهارت‌افزایی.

محیط زیست و کاهش آلودگی

• سرمایه اولیه: ~۱۰–۳۰ میلیارد دلار

• جایگزینی سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های پاک (خورشیدی، بادی، هسته‌ای).

• نوسازی صنایع برای کاهش آلایندگی.

• توسعه فضای سبز و مدیریت پسماند.

۲. هزینه‌های سالانه نگهداری

پس از اجرای پروژه‌ها، هزینه‌های جاری سالانه نیز باید در نظر گرفته شود:

• سیستم بهداشتی: ~۵–۱۰ میلیارد دلار در سال (برای حقوق پرسنل، داروها، و نگهداری تجهیزات).

• حمل‌ونقل: ~۳–۶ میلیارد دلار در سال (تعمیرات جاده‌ها، به‌روزرسانی ناوگان خودروها).

• رفاه اجتماعی: ~۱۰–۲۰ میلیارد دلار در سال (پرداخت حقوق بازنشستگی، بیمه‌ها، و کمک‌های مالی).

۳. منابع تأمین سرمایه

• درآمد‌های نفتی: در صورت افزایش قیمت نفت و مدیریت شفاف درآمدها.

• مالیات‌پردازی: ایجاد نظام مالیاتی پیشرفته (مشابه اسکاندیناوی که نرخ مالیات بر درآمد تا ۵۰٪ است).

• جذب سرمایه خارجی: همکاری با شرکت‌های بین المللی در حوزه‌های انرژی، سلامت، و فناوری.

• استقراض بین المللی: انتشار اوراق قرضه یا دریافت وام از نهاد‌هایی مانند بانک جهانی.

۴. چالش‌های اصلی

• فساد اداری: کاهش فساد برای تضمین تخصیص بهینه منابع.

• نرخ رشد جمعیت: ایران نرخ رشد جمعیت بالاتری نسبت به اسکاندیناوی دارد که فشار بر منابع را افزایش میدهد.

• تحریمها: محدودیت‌های بین المللی ممکن است دسترسی به فناوری و سرمایه را دشوار کند.

جمع بندی این قسمت:

• حداقل سرمایه مورد نیاز (۱۰ سال): ~۱۰۰ میلیارد دلار

• سرمایه ایده‌آل (۲۰ سال): ~۳۰۰ میلیارد دلار

این ارقام بر اساس تجربه کشور‌های اسکاندیناوی و تطبیق آن با شرایط ایران تخمین زده شده است. برای مثال:

نروژ سالانه ~۲۰ میلیارد دلار فقط برای سیستم بهداشتی خود هزینه میکند.

سوئد ~۱۵۰ میلیارد دلار در دو دهه گذشته برای نوسازی جاده‌ها و حمل‌ونقل عمومی سرمایه‌گذاری کرده است.

بدون اصلاحات ساختاری در اقتصاد، حکمرانی، و فرهنگ عمومی، حتی با تأمین مالی کلان، دستیابی به این استاندارد‌ها ممکن نیست.

د: با طلب ایران از عراق، چکار می‌شد کرد؟

میزان طلبی که ایران به عنوان خسارت از جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰–۱۹۸۸) مطرح کرده است، به صورت رسمی و غیررسمی در منابع مختلف متفاوت گزارش شده است. بر اساس اعلام مقامات ایرانی و اسناد بین المللی، ایران خسارت‌های گسترده اقتصادی، انسانی و زیست‌محیطی ناشی از این جنگ را صد‌ها میلیارد دلار برآورد کرده است. در زیر جزئیات کلیدی این ادعا‌ها و وضعیت کنونی آنها ارائه میشود:

۱. برآورد کلی خسارت‌ها از سوی ایران

خسارت مستقیم اقتصادی:

• تخریب زیرساخت‌ها (نفت، پالایشگاهها، جاده‌ها، شهرها): حدود هزار میلیارد دلار (بر اساس قیمت‌های زمان جنگ و تعدیل تورم).

• خسارت به بخش‌های کشاورزی، صنعت و محیط زیست: حدود ۵۰۰ میلیارد دلار.

خسارت انسانی:

• کشته‌شدگان: بیش از ۲۰۰،۰۰۰ تا ۵۰۰،۰۰۰ نفر (شامل نظامیان و غیرنظامیان).

• مجروحان و جانبازان: بیش از ۶۰۰،۰۰۰ نفر (از جمله قربانیان سلاح‌های شیمیایی).

خسارت غیرمستقیم:

• کاهش تولید ناخالص داخلی به دلیل اختلال در اقتصاد: صد‌ها میلیارد دلار. (قابل مطالبه و پس گیری است!)

• هزینه‌های بلندمدت درمانی و بازسازی مناطق جنگی.

۲. ادعای رسمی ایران در مجامع بین المللی

ایران در سال‌های پس از جنگ، بار‌ها از عراق و حامیان بین المللی آن (مانند برخی کشور‌های عربی و غربی) به دلیل حمایت از صدام حسین، درخواست غرامت کرده است.

در سال ۱۹۹۱، ایران به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد و خواستار دریافت ۱۰۰ میلیارد دلار به عنوان غرامت اولیه (علی الحساب) شد.

در سال‌های اخیر، برخی مقامات ایرانی رقم کل خسارت‌ها را تا هزار میلیارد دلار (با احتساب تورم و خسارت‌های بلندمدت) اعلام کرده‌اند. (اما هیچ گاه عظم جدی برای فشار به عراق از طریق سازمان‌های بین المللی برای گرفتن غرامت وجود نداشته است)

۳. پایه حقوقی درخواست غرامت

قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت (۱۹۸۷):

صراحتاً اشاره میکند که عراق به عنوان «متجاوز» شناخته شده و مسئول جبران خسارت‌های ناشی از جنگ است. بند ۶ این قطعنامه بر لزوم پرداخت غرامت توسط عراق تأکید دارد.

دیوان بین المللی دادگستری (ICJ):

در سال ۱۹۹۱، ایران از عراق به دلیل استفاده از سلاح‌های شیمیایی و نقض حقوق بین‌الملل شکایت کرد.

در سال ۲۰۰۵، دیوان اعلام کرد که عراق مسئول نقض قوانین بین المللی است، اما مبلغ مشخصی برای غرامت تعیین نشد.

۴. وضعیت کنونی پرداخت غرامت

عراق پس از صدام:

دولت جدید عراق (پس از ۲۰۰۳) به طور رسمی از ایران عذرخواهی کرد، اما به دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی، پرداخت غرامت عملی نشده است.

در سال ۲۰۲۳، ایران و عراق در چارچوب توافق‌نامه‌های دوجانبه، بخشی از اختلافات مالی را حل کردند، اما موضوع غرامت جنگ همچنان مفتوح است.

کشور‌های ثالث:

ایران از کشور‌هایی مانند آمریکا، آلمان و فرانسه به دلیل فروش سلاح به عراق در طول جنگ، درخواست غرامت کرده است. تاکنون هیچ پرداختی از این کشور‌ها صورت نگرفته است.

۵. چالش‌های اصلی

• سیاسی: اختلافات ایران با غرب و تحریمها، پیگیری حقوقی غرامت را پیچیده کرده است.

• اقتصادی: عراق به دلیل جنگ‌های داخلی و بحران‌های مالی، توان پرداخت غرامت کلان را ندارد. (می شد از محل نفت و ذخائری که عراق دارد، سالانه بخشی از غرامت خود را برداشت می‌کردیم!)

• حقوقی: اثبات رابطه مستقیم بین خسارت‌ها و اقدامات خاص عراق در دادگاه‌های بین المللی در دو بخش. یک پرونده برای غرامت‌های مشخص و قابل پذیرش و یک پرونده برای سایر زیان‌ها حسب استدلال‌های حقوقی.

رقم نمادین درخواست علی الحساب ایران: حدود ۱۰۰ میلیارد دلار (به عنوان غرامت اولیه).

برآورد واقعی خسارتها: تا ۱۵۰۰ میلیارد دلار (با احتساب تورم و خسارت‌های غیرمستقیم).

وضعیت کنونی: ایران هنوز موفق به دریافت غرامت نشده است، اما این موضوع همچنان در روابط دوجانبه و مجامع بین المللی مطرح میشود.

انتهای پیام/